Жалпы алғанда қазақтың ырымын «жақсы ырым» және «жаман ырым» деп екіге бөліп қарастыруға болады. Жақсы ырымдарға, көбіне өмірге деген құлшынысты арттырар, көкейде үміт шоғын тұтатар позитивті ырымдарды жатқызсақ болады. Мысалы: Оң көзін тартса, қуанасың; Оң құлағын шуылдаса, біреу мақтап жатыр; Оң алақаның қышыса – амандасасың, сол алақаның қышыса – ақша аласың; Нәресте еңкейіп, жол қараса, үйге қонақ келеді т.б.

Жаман ырымға көбінесе, жамандықты шақырып, жағымсыз  құбылыстармен байланыстыра айтылған ырымдар жатады. Мысалы: Қара мысық кесіп өтсе, жолың болмайды; Бос бесікті тербетпе – балалы болмайсың; Үйге қарай жүгірме - өлім шақырады; Таяқты сүйенбе - өлім болады; Байғыз құс шақырса, жамандық болады т.б.

Ырымның бірінші түрі шариғатқа қайшы емес. «Жақсы сөз – жарым ырыс» демекші, адамға позитивті ой-қалыптастырар ырымдар айтылған жағдайда: «Әмин, айтқаның келсің» - деп, оны жақсыға баламалап жатса, оның еш күнәсі жоқ. Алла елшісі (с.а.у.): «Жаназаға барғанда жақсы нәрсе айтыңдар. Шынында, періштелер айтқандарыңа «әмин» деп тұрады»[1], - деген.

Ал, жаман ырымдарды шариғат құптамайды. Өйткені, жаман ырымдар біріншіден - соқыр сенімділікті тудырса, екіншіден – адамға негативті ой-пікір қалыптастырады. Мысалыға, сарй түс байлық шақрады; мынадай гүл ақша шақырады, құрбақа байлық алып келеді т.б. Ал бұлардың барлығы соқыр сенім. Әрі Аллаға серік қосу.  "Сахих Бухари" атты хадис кітабында мынадай риуаят бар. Онда ардақты Пайғамбарымыз (с.а.у.) былай деген: 

«Исламда Тияра жоқ (طِيَرَةٌ-жаман ырымға балау жоқ). Ең жақсысы - Фә’л (فَأْل)»,- деді. (Сонда қасындағылар): «Фә’л деген не?», - деп сұрады. Пайғамбарымыз: «Сендердің әрбіреуіңнің еститін - жақсы сөз»[2], - деді.  

Осы орайда, тәрбиелік мәні бар ырымдар да кездесіп жататыны рас. Айталық: Нанның қиқымын жесең - бай боласың; Пышақты жүзін қаратып қойма - сол үйдің малы пышаққа ілінеді; Ине жіпті ұзың қылып сабақтасаң - пәлен ұсқынсыз адамға тұрмысқа шығасың; Нанның үстін баспа;Тұзды төкпе; Жатқан кісіні аттама; Үлкенге қарап, керілме т.б. осындай тәрбиелік мәні бар ырымдарды да шариғатқа теріс деп айту қиын. 

Ең дұрысы - Аллаға мәлім! 

[1] Сахих Мүслім * №1533 хадис.
[2] Сахих Бухари: Китабут Тыб – Бәбу аттияра.

Абдусамат Қасым