Тілдік нұсқа
Радио

мақала

Ғұлама ғалым Мәшһүр Жүсіп
17 сәуір, 2024 жыл 156 Басып шығару нұсқасы

«Құдайдың шын нансаңдар бірлігіне,

Ерлердің күш қосыңдар ерлігіне.

Сарт демей, ноғай демей, қазақ демей,

Тілек қыл дін мұсылман бірлігіне»

Мәшһүр-Жүсіп Көпейұлы өз еңбектерінде Ислам дін туралы тереңнен қозғап, әр тақырыпты ашып, көлемді мақалалар жазды. Дәлел мен дәйекке сүйенген ғалым, адамның адам болып қалыптасуына исламның ықпалы мен әсерін келтіреді. Көп буынға ғылыммен дәлелдесе, жас буынға өлеңмен жеткізуге тырысқан. Қазақ қоғамын, жалпы адамдзатты тура жолға шақырғаны: Аллаға сыйыну, шариғат жолына түсу, «Иманды адам» болу, мұсылман парыздарын орындау т.с.с. тақырыптағы мақалаларынан білеміз.

Мәшһүр-Жүсіп Көпейұлы көзқарасы туралы айтсақ: Адамды адам ретінде  биіктете түсетін исламдағы амалдар мен  ілімдер аса мол. Ақын ислам құндылықтары туралы жазған өлеңдерінде Құран аяттарын, ғаламның жаратылысын, пайғамбарлар тарихын,  Алла алдындағы парыздар туралы терең талдап көрсетеді.

Шығыс тілдерін жетік меңгер­ген Мәшһүр-Жүсіп араб, парсы ­поэзиясына терең үңіледі. Шы­ғыстық са­рын­­ға сүйене оты­рып, «Гүлшат-Шеризат», «Ғибрат­на­ма», т.б. дас­тандарын жазды. «Иса­бек ишан», «Мұса Шорманұлы» ат­ты жоқ­тау өлеңдері де белгілі. Данышпан ақын поэзиясы­ның көп бөлігін діни тақырып­тар­ға арнады. Мысалы: «Сүлеймен мен Ібіліс», «Ықылас сүресі», «Ме­шіт зары», «Жеті тозақ баяны», «Пай­ғамбардың хадис сөзі», т.б. өшпес мұраларын қалдырды. Ол бірқатар өлеңдерін Мекке мен Мединеге қажылыққа бар­ған белгілі абыздарға арнаған («Шон­тыбай қажы», «Жантемір қажы»). Шығармасында адал қызмет етіп жүрген дін қайраткерлеріне құр­мет көрсетеді. Діни тақырып­тар­да да әулиелердің өмірі, тари­хи тұлғалар («Асан қайғы»), пай­ғам­барлар («Сүлеймен мен құ­мырсқа», «Нұх пайғамбар мен кем­пір»), т.б. туралы көп дерек жинады. Ақынның әйгілі «Шайтанның саудасы» дастаны 1946 жылға де­йін республиканың жалпы білім беретін орта мектептерінің 8-сыныбына арналған «Қазақ әдебие­ті» оқулығының хрестоматиясына 4 рет өңделіп енгізілген болатын.

Мәшһүр-Жүсіп Көпейұлының өмір жолын қысқа таныстырып өтсек, ғұлама 1858-1931 жылдар аралығы өмір сүрді. Баянауыл тумасы, көркем табиғатпен бойына қазақы құндылықты сіңіріп өсті. Қазақ мәдениеті мен әдебиетін көркем түрде насихаттап, тарихшы, этнограф, философ атанды. Ол  өлең  жазумен  қатар,  ауыз  әдебиеті  үлгілерін  жинап  бастырумен  де  айналысты.  Шежірелер  мен  айтыстарды,  көптеген  тарихи  жырларды  хатқа  түсіріп,  кейінгі  ұрпаққа  аманаттады. Халыққа бала кезінен танымал бола бастайды. 15 жасынан өлең жазып, көптің көңіліне ұялайтын әдеби туындылары әзірге дейін өзектілігін жойған жоқ. 1865 жылы «Ер Олжабай батыр» дастанын жазып алды, бұған ұста­зы Қамар хазіреттің ықпалы мен кө­мегі зор еді. Ол жасөспі­рім кезінен Абылай хан, Қазыбек би, Бөгенбай батыр және басқа да көптеген атақты тарихи тұлға туралы деректерді қағазға түсірген.

Мәшһүр-Жүсіп жазба мұрасы­ның ерекшелігі – тарихи деректерге, сондай-ақ көптеген билеушінің (Қасым хан, Есім хан, Тәуке хан, Абылай хан, Кенесары хан, т.б.) өміріндегі оқиғаларды егжей-тег­жей сипаттап баяндауы. Мысалы, оның жазуынша Тәукенің шешесі – қалмақтың хошоут тайпасының билеушісі Күнделең тайшының қызы. Жәңгір өлгеннен кейін Тәуке жас болғандықтан қазақ хандығын сұлтандар биледі. Мәшһүр-Жү­сіп Тәукенің кемеңгер, зерделі би­леуші болғанын жазады. Ол, әсіресе, Абылай хан мен Кенеса­ры хан сынды тұлғаларға терең тоқ­талған. Сондай-ақ ол жинаған шығармалардың едәуір бөлігі Қазыбек би, Байдалы би, Едіге би, Бөлтірік би, Тайкелтір би, т.б. билер мен жырауларға арналған.  Мәшһүр-Жүсіп сонау Омбы­дан Павлодар, Семей, Петро­павл, Атбасар, Ақмола жерінде орна­ласқан көптеген ауыл­ды, Оң­түстік және Ба­тыс Қазақстан аумағында­ғы елді мекендерді аралады. Ол осын­дай сапарларында атақты тұлғалар: хан Кене­нің ұрпақтарымен, Мей­рам қа­жы Жанайдарұлымен, сондай-ақ Ақан сері, Саққұлақ бимен де кез­десті. Ақынның шы­ғар­ма­лары кейінгі ғалым-фольк­лор­­­­­­­та­нушылар, тарихшылар мен әде­­­­биеттанушылардың зерттеуіне жол ашты. 1889-1891 жылдар аралы­ғын­­да Кіші жүздің жерін аралап, Жәңгір сұлтанмен, батыр Нау­ша Қаржауұлының шөбересі Қадыр­мен де кездеседі. Сол сапарында Жәң­гір хан, Исатай, Шернияз, тама руынан шыққан Сарыбас мерген туралы деректерді жазып алады. Кіші жүздің таңба, ұран, әпсаналары туралы мәліметтерді жинап, талдайды.

Ұлы ақын Абай Мәшһүр-Жү­сіпті қадірлеген. Мәшһүр Жүсіп Көпеевтың кесенесі Баянауыл ауданы Жанажол ауылына жақын Ескелді деген жерде орналасқан.  Бүгінгі күнде Павлодар қаласының бас мешіті Мәшһүр Жүсіп есімімен аталыды, сонымен қалалар мен аудан орталықтарында көше атаулары мен ескерткіштер орнатылған.

Қарағанды облысының бас имамы Естай Айтуғанұлының бастамасымен мешіт имамдары ғұламаның басына барып зиярат етіп, Құран бағыштап қайтқан болатын. «Бала қажы» мешітінің бас имамы Нуров Махмуд қажы Нурұлы мешіт қызметкерлерімен арнайы барып, ғалымның рухына Құран бағыштап қайтты. Мешіт қызметкерлері ғұлама ғалымдар, ишандар мен дін жолында еңбек еткен әрбір азаматты әрдайым ұлықтап отырады.

 

Нуров Махмуд қажы Нурұлы

«Бала қажы» мешітінің бас имамы

Пікірлер

Поле не должно быть пустым!
Комментарий отправлен на модерацию.
    бас мүфти блогы бас мүфти блогы

    Күнтізбе

    Жоғары