Қазіргі қоғамда жастардың жалғыздыққа тап болып, қоғамнан алшақтауы — маңызды әлеуметтік мәселелердің біріне айналды. Әлеуметтік оқшаулану — адамның қоғаммен немесе белгілі бір топпен байланысының үзілуі, жалғыздықты сезінуі және әлеуметтік құрылымнан тыс қалуы. Бұл жағдай әсіресе жастар арасында жиі кездеседі. Оған түрлі себептер әсер етеді: экономикалық қиындықтар, білім деңгейінің төмендігі, әлеуметтік медиаға тәуелділік, тұлғалық ерекшеліктер, отбасындағы қарым-қатынастың әлсіздігі және басқа да факторлар.

Соңғы жылдары жүргізілген зерттеулерде жастар арасындағы жалғыздық пен әлеуметтік оқшауланудың артып келе жатқанын көрсетеді. 2020 жылы Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымының (OECD) деректеріне сәйкес, Қазақстандағы 15–24 жас аралығындағы жастардың шамамен 30%-ы оқымайды да, жұмыс істемейді (NEET-жастар). Бұл олардың қоғамнан оқшаулануына, әлеуметтену процесінен тыс қалуына алып келетін маңызды факторлардың бірі ретінде қарастырылады (дереккөз: OECD, 2020).

Сондай-ақ 2021 жылы ЮНИСЕФ пен ҚР Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі бірлесіп жүргізген "Жастардың әл-ауқаты мен қатысу деңгейі" атты ұлттық сауалнама нәтижесінде жастардың 38%-ы өздерін жиі жалғыз сезінетінін көрсеткен. Сонымен қатар, сауалнамаға қатысқан жастардың 43%-ы психологиялық көмекке мұқтаж екенін, бірақ қайда жүгіну керектігін білмейтінін мәлімдеген (дереккөз: UNICEF Kazakhstan, 2021).

2023 жылы "Bolashaq" корпоративтік қоры қазақстандық жоғары оқу орындарында сауалнама жүргізіп, жастар арасындағы виртуалды және шынайы өмірдегі қарым-қатынастардың ерекшеліктерін зерттеді. Нәтижесінде, студенттердің 46%-ы шынайы өмірде достары аз екенін, ал 50%-ы әлеуметтік желіде белсенді болғанымен, нақты ортада жалғыздық сезімін жиі бастан кешіретінін айтқан (дереккөз: Bolashaq Development Fund, 2023).

Жастар арасындағы әлеуметтік оқшаулануға қатысты статистика (2021–2023)

Көптеген жастар бос уақытын әлеуметтік желілерде өткізеді. Бұл бір жағынан ақпарат алмасу мен шығармашылықты арттырса, екінші жағынан шынайы өмірдегі қарым-қатынастардың әлсіреуіне әкеледі. Онлайн байланыстардың шектен тыс артуы шынайы эмоциялық қолдаудың жетіспеуіне себеп болады. Виртуалды ортада белсенді болғанымен, нақты өмірде олар өзін жалғыз сезінеді.

Жасөспірімдер үшін отбасы — сенім мен махаббаттың қайнар көзі. Алайда кейбір отбасыларда ата-аналардың жұмысбастылығы, қаржылық қиындықтар, балаға көңіл бөлмеу сияқты мәселелер кездеседі. Мұндай ортада өскен жасөспірімдер ішкі күйзелістерге жиі ұшырайды және сенетін адам таба алмай, өзін қоғамнан шеттеп қалғандай сезінеді.

Жастардың әлеуметтік ортада табысқа жету, тартымды көріну, танымал болу сияқты факторларға тым қатты мән беруі де оларды психологиялық тұрғыда шаршатады. Өздерін өзгелермен үнемі салыстыру, өзін жеткіліксіз санау — әлеуметтік оқшаулануға алып келетін тікелей себептердің бірі.

Бұл мәселемен күресу үшін жастарға бағытталған психологиялық қолдау жүйесін күшейту қажет. Жасөспірімдердің эмоцияларын дұрыс танып, оларды басқаруды үйрету, әлеуметтік медиаға тәуелділіктен арылу жолдарын көрсету маңызды. Сонымен қатар, мектептер мен жоғары оқу орындарында сенім телефондары, психологиялық тренингтер, қолдау орталықтары көбірек жұмыс істеуі тиіс.

Сауалнама нәтижелері көрсеткендей, жастардың едәуір бөлігі қоғамда өз орнын таппағанын сезінеді. Бұл олардың белсенділігін төмендетіп, оқшаулануына түрткі болады. Сондықтан әрбір жас өзінің қоғамға қажетті екенін, ойы мен пікірі ескерілетінін сезінуі тиіс. Бұл бағытта жастар ұйымдары, волонтерлік қозғалыстар мен қоғамдық бастамалар үлкен рөл атқара алады.

Жалпы алғанда, жастар арасындағы әлеуметтік оқшаулану — тек жеке адамға емес, қоғамның болашағына әсер ететін маңызды мәселе. Бұл құбылыс олардың психикалық денсаулығына, өмір сапасына, білім алу мен жұмысқа араласуына тікелей ықпал етеді. Сондықтан әрқайсымыз жастарды қолдап, олардың қоғаммен байланысын нығайтуға үлес қосуымыз қажет.

Асылбек Қуанышбекұлы

«Әлихан Бөкейхан» мешітінің наиб имамы

Пайдаланылған дереккөздер:

OECD (2020)

Youth not in employment, education or training (NEET) – Kazakhstan

 https://data.oecd.org/youthinac/youth-not-in-employment-education-or-training-neet.htm

UNICEF Kazakhstan (2021)

Жастардың әл-ауқаты мен қатысу деңгейі: ұлттық сауалнама нәтижелері

https://www.unicef.org/kazakhstan/kk/reports/youth-wellbeing-survey-2021

Bolashaq Corporate Foundation (2023)

Қазақстан ЖОО студенттері арасындағы сауалнама нәтижелері

 https://bolashaq.edu.kz/kz/news/zhastar-saualnama-2023